Hoe was het mogelijk dat de nazipartij aan de macht kwam? Wat deed Hitler om de democratische rechtsstaat af te schaffen? En zou het afschaffen van de democratische rechtsstaat vandaag de dag ook nog mogelijk zijn?
Van democratie naar dictatuur: nazi-Duitsland
In 1919, een jaar nadat de Eerste Wereldoorlog is afgelopen, gaat het slecht met Duitsland. Duitsland heeft de oorlog verloren, waardoor veel mensen ontevreden zijn en verlangen naar betere tijden. Hoewel het midden jaren twintig steeds beter gaat met Duitsland, komt hier in 1930 een einde aan. Door een wereldwijde economische crisis kan Duitsland zijn oorlogsschulden niet meer betalen. Miljoenen Duitsers raken werkloos, politieke partijen lukt het niet meer om samen te werken en er zijn constant nieuwe verkiezingen. Dit zorgt voor grote onrust en ontevredenheid onder de Duitse bevolking.
De nationaalsocialistische partij van Hitler, de NSDAP, maakt dankbaar gebruik van deze onrust. Zij hebben grote kritiek op de Duitse regering en zetten zichzelf neer als de partij die Duitsland weer beter kan maken.
De populariteit van de NSDAP
De NSDAP heeft een grote aantrekkingskracht op vele Duitsers, maar waarom?
1. De partij straalt kracht en dynamiek uit, aangevoerd door een sterke leider
2. De nazileiders zijn jonge mannen, terwijl politici van andere partijen vooral oud en grijs zijn
3. De NSDAP richt zich op alle lagen van de samenleving, in plaats van een specifieke groep
4. De NSDAP richt zich ook op mensen die in het verleden niet stemden
Begin jaren dertig groeit de NSDAP uit tot een populaire politieke partij (18,2% van de stemmen in 1930, 33,1% in 1932). Onder druk van de bevolking benoemt Paul von Hindenburg, de rijkspresident, Hitler tot zijn opvolger. Dit is het startschot voor de NSDAP om in 1933 binnen een paar maanden de basis te leggen voor een nationaalsocialistische dictatuur. Maar hoe kon dat gedaan worden?
-
VRAAG
Herken je bepaalde kenmerken van de NSDAP in Nederlandse politieke partijen van nu? Welke zijn dat?
VAN DEMOCRATIE NAAR DICTATUUR: EEN 10-STAPPENPLAN
Hoe maak je van een democratie een dictatuur?
1. Creëer of profiteer van een crisis, en laat zoveel mogelijk mensen geloven dat alleen jij en jouw partij deze crisis kunnen oplossen.
2. Zorg voor een vijandsbeeld, een zondebok; vaak een specifieke groep mensen binnen of buiten het land die de schuld gegeven wordt van de crisis.
3. Verklaar de democratie als ongeschikt – de gezamenlijke besluitvorming is te traag of te zwak om de crisis op te lossen.
4. Creëer een sterke leiderscultus – alleen de leider kan voor betere tijden zorgen.
5. Wijs instituties zoals onafhankelijke rechtspraak, politieke partijen en de journalistiek af, en maak hen het werken onmogelijk.
6. Verwerf het monopolie van geweld – verkrijg de macht over politie en leger.
7. Zorg dat je de absolute meerderheid in het parlement hebt en zet alle wetgeving naar je hand, of schaf het parlement af.
8. Breek vanuit die positie alle beschermende rechten die burgers hebben af, zoals de bescherming tegen discriminatie en willekeur van politie.
9. Beperk burgerrechten zoals de vrijheid van meningsuiting en persvrijheid, en schaf deze uiteindelijk af.
10. Gebruik de macht die je hebt over de politie en het leger om (politieke) tegenstanders te arresteren en doe ongecontroleerd wat je wilt.
Door de vrijheid van meningsuiting, de persvrijheid en de vrijheid van demonstratie te onderdrukken, kon mensen die kritiek hadden op Hitler en de NSDAP de mond gesnoerd worden.
De NSDAP had knokploegen en andere gewapende groepen om op straat te laten zien wie er de baas was. Tegenstanders werden in elkaar geslagen, of soms zelfs vermoord. Zo durfden steeds minder mensen zich uit te spreken tegen de nationaalsocialisten.
De politie kreeg de macht om willekeurig huizen te doorzoeken en mensen te arresteren. Politieke gevangenen en andere tegenstanders werden samengebracht in werk- en concentratiekampen, waar ze mishandeld, gemarteld en vaak ook gedood werden.
Door alleen nog maar rechters in dienst te hebben die achter het nationaalsocialisme stonden, kon de NSDAP de rechten van de Duitse bevolking onbestraft verder inperken. Hitler en zijn volgelingen konden in alles hun gang gaan, zonder dat ze hiervoor bestraft werden.
Doordat er geen andere politieke partijen meer waren waar de NSDAP het tijdens verkiezingen van moest winnen en politieke tegenstanders uit de weg geruimd werden, lag de weg vrij om de volledige politieke macht over nazi-Duitsland te krijgen.
Is dit vandaag de dag ook nog mogelijk?
Ook vandaag de dag zie je dat er in sommige landen aan de democratie wordt geknaagd.
In Hongarije zijn er bijna geen onafhankelijke media meer. Vrijwel alle kranten, tv-stations en internetplatforms zijn opgekocht door mensen die verbonden zijn aan de partij van leider Orban.
In Rusland, dat formeel nog een parlement (Doema) heeft, is er geen oppositie meer tegen president Poetin. Er is sprake van een schijndemocratie. Wetten worden voorgekookt door de machthebbers. Ook in Rusland zijn er vrijwel geen vrije media meer en geen onafhankelijke rechtspraak.
In democratieën die goed aangeschreven staan, gaat het ook lang niet altijd goed. De toeslagenaffaire in Nederland is daar een goed voorbeeld van. Mensen kwamen op basis van discriminatie op een lijst van verdachte fraudeurs en werden zo streng behandeld dat zij massaal in de schulden terecht kwamen. Parlementariërs die voor hen opkwamen werden lang niet gehoord, of zelfs tegengewerkt.
Wat is volgens jou belangrijk om in een gezonde democratische rechtsstaat te leven? En wat is er nodig om de democratische rechtsstaat in Nederland nog beter te maken? Klik op de onderstaande button om de opdrachten te maken.