Het begrip ‘vrijheid’ staat centraal in ieders leven. Het wordt beschouwd als een groot goed dat te allen tijde beschermd dient te worden. Tegelijkertijd is het een begrip dat voortdurend ter discussie gesteld wordt en dat voortdurend verandert naargelang de historische omstandigheden. Maar hoe is de definitie van vrijheid tot stand gekomen? En wat zijn de belangrijke gebeurtenissen geweest die de vrijheid en onvrijheid van groepen mensen hebben bepaald? Dit overzicht biedt inzicht in meerdere (on)vrijheidsmijlpalen.

508 v.C.

De Griekse stadsstaat Athene wordt een directe democratie. Het is daarmee de eerste democratie ter wereld. Mannelijke Atheense burgers van 18 jaar en ouder mogen zich zo’n veertig keer per jaar uitspreken en hun directe stem uitbrengen over wetgeving. De rechtspraak is ook democratisch georganiseerd via een vorm van volksrechtbanken. Vrouwen, slaafgemaakten en vreemdelingen (inwoners zonder Atheens burgerschap) hebben geen stemrecht.

1215

De Magna Carta wordt opgesteld in Engeland: een document over vrijheden en rechtspraak dat door de Engelse koning wordt ondertekend. De Magna Carta is het eerste document in de geschiedenis waarin gedetailleerd wordt vastgelegd hoe de absolute macht van de koning beperkt wordt bij belastingheffing, feodale rechten en rechtspraak. Dit moet voorkomen dat de koning zijn macht misbruikt. De Magna Carta wordt de hoeksteen van Engelse vrijheid, recht en democratie.

1581

Het Plakkaat van Verlatinghe wordt getekend. Hiermee zet een aantal provincies in de Nederlanden hun Spaanse vorst Filips II af. Het is de eerste onafhankelijkheidsverklaring van ons land. In het document worden de verschillende vrijheden van de steden beschreven en de redenen waarom de provincies zich niet hoeven te schikken naar de absolute macht van de vorst. Het is een vroeg voorbeeld van een land dat zichzelf wil besturen omdat de vorst te veel macht heeft.

1670

De filosoof Spinoza schrijft in zijn boek over de vrijheid die heerst in Nederland, waar mensen met verschillende geloven naast elkaar samen leven. Hij spreekt zich uit voor de democratie en wijst in zijn boek op het belang van tolerantie en vrijheid van meningsuiting. Hoewel zijn gedachtegoed in de zeventiende eeuw als gevaarlijk wordt gezien, krijgt zijn werk in de eeuwen erna veel internationale bewondering.

1787

In Philadelphia wordt de Amerikaanse grondwet geschreven waarin de rechten van burgers vastgelegd worden. Onder andere het recht op vrije meningsuiting, persvrijheid en vrijheid van godsdienst staan er in. Het is de oudste geschreven nationale grondwet ter wereld en diende als basis voor vele andere landen. De schrijvers zelf lieten zich inspireren door filosofen uit die tijd en door de Engelse Magna Carta. Niet van alle Amerikaanse burgers waren de rechten destijds beschermd: voor de vele slaven die zich in de Verenigde Staten bevonden gold de Amerikaanse grondwet niet.

1789

In Frankrijk start op 14 juli de Franse Revolutie. Tijdens de Franse Revolutie wordt de Verklaring van de rechten van de mens en de burger opgesteld. In dit document worden alle burgers als gelijk bestempeld en hebben zij dezelfde vrijheden en rechten. Dit document werd sterk beïnvloed door de in 1787 opgestelde Amerikaanse grondwet en werd de basis voor de latere Franse grondwet.

1848

Nederland krijgt een nieuwe grondwet, geschreven door Thorbecke. Hierin staat ook de vrijheid van onderwijs, persvrijheid en de vrijheid van godsdienst. Thorbecke legt met zijn grondwet een belangrijke basis voor de tegenwoordige Nederlandse parlementaire democratie. De macht van de koning wordt aanzienlijk ingeperkt en de rechten en vrijheden van het volk vergroot.

1865

Na een jarenlange bloederige burgeroorlog wordt de slavernij in de Verenigde Staten afgeschaft. Alle slaven zijn vanaf dat moment (op papier) vrije burgers. De afschaffing van de slavernij in de Verenigde Staten volgt na steeds groter wordend verzet in de achttiende eeuw. De verschillende revoluties uit de achttiende eeuw hadden immers steeds meer mensen bekend gemaakt met burgerrechten, vrijheid en gelijkheid. Nederland, Groot-Brittannië en andere landen schaften al eerder in de negentiende eeuw de slavernij af.

1919

Na een jarenlange strijd, onder aanvoering van vrouwen als Aletta Jacobs en Wilhelmina Drucker, krijgt Nederland Algemeen Kiesrecht. Dit betekent dat vanaf dat jaar alle volwassen mannen en vrouwen mogen stemmen.

1940-1945

Nederland wordt bezet door nazi-Duitsland, waardoor de bescherming door de rechtsstaat wegvalt. Tijdens de Tweede Wereldoorlog stelt de Amerikaanse president Franklin D. Roosevelt de vier belangrijkste vrijheden van mensen op: de vrijheid van meningsuiting, de vrijheid van godsdienst, leven vrij van armoede en leven vrij van angst.

1948

De Verenigde Naties nemen de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aan. In deze verklaring staan de belangrijkste vrijheden en rechten van mensen beschreven. Naast de bekende vrijheden, zoals vrijheid van meningsuiting, zitten er ook rechten in zoals het recht op een eerlijke rechtszaak, recht om te staken en het recht om niet gemarteld te worden. Ook democratische rechten en vrijheden, zoals de vrijheid om te stemmen wat je wilt in vrije verkiezingen, staan in het verdrag.

1964

De Civil Rights Act wordt aangenomen door het Amerikaanse Congres. Met deze wet worden de belangrijkste vormen van discriminatie van Afro-Amerikanen verboden. De wet maakte onder andere een einde aan de ongelijke eisen voor kiezersregistratie en aan rassenscheiding op scholen, de werkplek en door publieke diensten.

1994

In Zuid-Afrika vinden na bijna vijftig jaar apartheid de eerste vrije verkiezingen plaats. Het African National Congress (ANC) van de vier jaar eerder vrijgelaten Nelson Mandela wordt de grootste partij, waarna Mandela president wordt van Zuid-Afrika. De apartheid, het wettelijke systeem van rassenscheiding, komt daarmee officieel ten einde.

2001

In Nederland wordt het homohuwelijk wettelijk ingevoerd. Op 1 april om middernacht trouwen de eerste homoseksuele stellen voor de wet. Nederland is hiermee het eerste land ter wereld waar mensen van het hetzelfde geslacht met elkaar in het huwelijk kunnen treden.