Wat betekent vrijheid als je (g)een oorlog heb meegemaakt? Gelukkig weten de meeste jongeren niet uit eigen ervaring wat oorlog betekent. De meeste jongeren in Nederland hebben in vrijheid en zonder al teveel obstakels op kunnen groeien. Om dergelijke thema’s betekenis te laten krijgen, moeten jongeren kennismaken met verhalen en ervaringen die aantonen dat in vrijheid en zonder oorlog opgroeien niet vanzelfsprekend is. De lessenserie ‘Geef vrijheid een gezicht’ is hier een mooi voorbeeld van.
Oorlogservaringen
De lessenserie bestaat uit twee films met bijbehorend educatief materiaal. Een daarvan gaat over Sara (15) en Trijneke (88) die met elkaar in gesprek gaan over hun oorlogservaringen. Sara vluchtte uit Syrië, Trijneke zat ondergedoken tijdens de Tweede Wereldoorlog. Beiden waren zij tien jaar oud toen zij onvrijheid en oorlog in levende lijve ondervonden. De andere film gaat over Wahhab (25) en Emmy (85). Wahhab vluchtte op zijn vijftiende uit Irak, Emmy dook als vierjarig Joods meisje onder om vervolging door de Nazi’s te voorkomen. In beide films wordt duidelijk hoe ervaringen van onvrijheid, schending van mensenrechten en onveiligheid een persoon vormen. Er wordt gepraat over verlies, verdriet en trauma, over angst en rouw. Maar ook over wat hen heeft geholpen, hoe ze toch nog steeds durven te dromen en hoe ze een toekomst opbouwen. Door met elkaar in gesprek te gaan wordt duidelijk dat, ondanks dat ze hun ervaringen ver na elkaar en op verschillende plekken in de wereld opdeden, zij veel in elkaars verhalen herkennen.
Van alle tijden
‘Geef vrijheid een gezicht’ maakt duidelijk dat oorlog en vluchten van alle tijden is. In Nederland is de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog een veelbesproken onderwerp, maar de vrijheid die Nederland in 1945 (terug) kreeg ontbreekt in veel andere landen. Nog altijd zijn er overal ter wereld grote groepen mensen op de vlucht, opzoek naar veiligheid en vrijheid. Maar waar vinden ze die, en wie hebben ze daarbij nodig? Wat heeft hun (on)vrijheid te maken met de onze? ‘Geef vrijheid een gezicht’ combineert de verhalen van toen en nu, van hier en daar, en draagt daarmee een steentje bij aan het bespreekbaar en invoelbaar maken van ervaringen die vele Nederlandse jongeren vreemd zijn.
Een veilig gesprek
Voordat met ‘Geef vrijheid een gezicht’ aan de slag wordt gegaan, is het belangrijk om te polsen of er leerlingen zijn voor wie deze les mogelijk onprettig kan zijn. Jongeren die zelf vluchteling zijn geweest of familie hebben met een vluchtverhaal, kunnen wisselend reageren op een dergelijk gesprek. Waar de een er geen moeite mee heeft om over het verleden te praten, doet de ander dit liever niet in een groepsgesprek. Pas op iemand expliciet in een slachtofferrol te positioneren of als vertegenwoordiger van een groep te benoemen. Bespreek daarom altijd vooraf met de leerling of hij of zij aanwezig wil zijn tijdens de les.
‘Geef vrijheid een gezicht’ heeft als doel om alle leerlingen te betrekken, en hen in de vorm van een klassengesprek op een genuanceerde manier te laten nadenken en praten. Zorg daarom altijd voor een veilige sfeer, vooral wanneer er leerlingen met een vluchtverhaal aanwezig zijn. Wees voorbereid op eventuele negatieve aannames of vooroordelen van klasgenoten. Het is goed om na afloop een evaluatiemoment in te bouwen, vooral als het gesprek emotioneel of lastig is geweest of juist voor veel mooie inzichten heeft gezorgd. Dit kan na enkele weken herhaald worden.
Burgerschap
De verhalen van de vier ooggetuigen zijn een middel om in de klas aan de slag te kunnen met de thema’s oorlog, onvrijheid en vluchten. Het is een middel om verbanden tussen heden en verleden zichtbaar te maken zonder te vergelijken. De vluchtelingenproblematiek van vandaag de dag is een sociaal, maatschappelijk en politiek thema, dat voor jongeren met de oorlog in Oekraïne een stuk dichter bij huis is gekomen. Deze lesfilms ondersteunen scholen in hun taak om leerlingen en studenten voor te bereiden op het functioneren in een dynamische en pluriforme samenleving, waarin het vluchtelingendiscours de laatste jaren steeds meer een polariserend karakter heeft gekregen. De bijbehorende gespreksvragen helpen hen om de actuele maatschappelijke werkelijkheid te begrijpen, te beoordelen en hun eigen standpunten te bepalen. Door de vaak pluriforme samenstelling van een groep kan het klaslokaal een geschikte plek zijn om veel verschillende perspectieven en standpunten aan de orde te laten komen.
Bij het bespreken van onderwerpen als oorlog, onvrijheid en vluchten staat de persoonlijke betrokkenheid van leerlingen centraal. Leerlingen moeten immers nu en in de toekomst standpunten bepalen en beslissingen nemen over zaken van zowel persoonlijk als algemeen belang. Het gaat daarom niet alleen om het begrijpen van de actuele maatschappelijke werkelijkheid (hoe zit het?), maar ook om het waarderen en beoordelen daarvan (wat vind ik ervan? Wat zegt dit over mij? Welke actie wil ik daar voor ondernemen of niet). Hiermee zijn de lesfilms een handvat om met actief burgerschap aan de slag te gaan. Door persoonlijke verhalen over oorlog, vluchten en onvrijheid te horen, zal een leerling of student nadenken over het effect van oorlog op een mensenleven en op de actuele sociale, economische en politieke ontwikkelingen in Nederland, Europa en de wereld. Ze leren te begrijpen dat oorlog en vluchten van alle tijden is en dat Wahhab en Sara de Trijneke en Emmy van deze tijd zijn.
Met je leerlingen of studenten aan de slag met de ‘Geef vrijheid een gezicht’-films? Klik dan op een van de onderstaande buttons.